Zawarte tutaj informacje pozwolą na zrozumienie objawów i oznak zbliżającej się śmierci. Nie u wszystkich jednak umierających osób wszystkie te objawy występują.

Podstawowe objawy psychiczne i fizjologiczne

Symptomy zapowiadające zbliżanie się śmierci. Chory może:

• być bardziej senny, okresowo trudno go dobudzić – trzeba zaplanować rozmowy z chorym na okres, kiedy będzie miał jaśniejszy umysł;
• tracić ochotę do jedzenia i picia, może zapominać o połykaniu – trzeba podawać ulubione potrawy w małych ilościach, zimne płyny (lody też są chętnie przyjmowane); nie można jednak zmuszać do jedzenia;
• być splątany, zamroczony, niezorientowany w czasie, miejscu pobytu i sytuacji, nie poznawać swoich bliskich – trzeba spokojnie wyjaśniać choremu, gdzie się znajduje, która jest godzina, kto jest w pokoju i kto jest przy nim; niespokojny, pobudzony, może ściągać pościel z siebie, zrywać się z łóżka, spostrzegać osoby i przedmioty, których nie ma (omamy, halucynacje) – należy cały czas ubezpieczać chorego przy jego łóżku, w miarę możliwości nie należy używać przemocy;
• gorzej widzieć i słyszeć – trzeba pozostawiać w razie potrzeby przyćmione światło w pokoju; nigdy nie należy być przekonanym, że chory zupełnie nie słyszy – należy mówić wyraźnie i powoli, tak, aby chory słyszał;
• utracić kontrolę nad oddawaniem moczu i stolca – nie stanowi to problemu w okresie przedzgonnym. Może również ulec znacznemu zmniejszeniu ilość oddawanego moczu lub też jego ustanie zupełnie. Pielęgniarka, na zlecenie lekarza może założyć cewnik do pęcherza moczowego lub też podłożyć odpowiedni podkład.

Do najbardziej podstawowych oznak wystąpienia śmierci zaliczamy: utratę przytomności – brak reakcji na bodźce (głos, dotyk), zatrzymanie oddechu, niekiedy po ustaniu krążenia może nastąpić ostatnie westchnienie, tętno na dużych naczyniach (tętnica szyjna) jest niewyczuwalne, oczy są skierowane w jednym kierunku, mogą być otwarte lub zamknięte.

Zbliżanie się śmierci jest anonsowane przez objawy ustawania pracy trzech układów:nerwowego (mózg), krążeniowego (serce), oddechowego (płuca), które z kolei cechuje:

• tętno staje się przyspieszone, nitkowate, słabe, nierytmiczne;
• oziębienie kończyn (rąk i nóg) wskutek ustania obwodowego krążenia – staramy się zabezpieczyć chorego przed zimnem, okryć, ogrzać zimne części ciała (można użyć termoforu);
• silne pocenie (organizm nie dotleniony obniża swoją temperaturę, poprzez parowanie obwitych potów);
• następuje zmiana wyglądu: twarz szarobiała, policzki zapadnięte, wargi blado sine, nos wyostrzony, oczy zapadnięte;
• nierówny oddech (brak tlenu, potem głęboki oddech i dalej płytki i znów brak lub wdech krótki i płytki), okresowe przerwy mogą trwać od 10 do 30 a nawet więcej sekund, może wystąpić też przyspieszony oddech (powyżej 20 na minutę);
• wielkie kłopoty z przełykaniem spowodowane suchością śluzówek; opadanie żuchwy;
• wydzielanie się dużych ilości śluzu (charczenie), który można odsysać ssakiem. Ulgę w cierpieniu może przynieść odpowiednie ułożenie chorego na boku. Pojawienie się charczącego oddechu występuje zazwyczaj u nieprzytomnych chorych i nie jest dla nich dokuczliwe;
• może nastąpić utrata przytomności (nie przerywa się zwilżania śluzówek);
• obniżenie siły wzroku – chory zwraca się do światła a przy mówieniu trzeba zbliżać się do niego;
• zanik słuchu (jako ostatni) – chory nie odpowiada, ale może potwierdzić zrozumienie wypowiedzianych słów ruchem głowy. Należy w takich wypadkach uważać na sposób wypowiadania słów;
• ustaje perystaltyka jelit, praca zwieraczy, samoistne oddawanie moczu i stolca;
• spada napięcie mięśniowe;
• przychodzi śmierć – mózg przeżywa około 4 minuty po ustaniu oddechu i akcji serca.

Okres umierania może być krótki, jednak zazwyczaj trwa kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt godzin. Przez cały ten czas należy tak zorganizować opiekę, aby stale ktoś czuwał, był blisko przy umierającym, spełniał jego życzenia – towarzyszył mu aż do śmierci, był razem z nim. Jeżeli chory jest osobą wierzącą, zgodnie z jego życzeniem lub jego rodziny, można zapalić gromnicę, postawić krzyż, modlić się. Jest to ostatni moment na posługę kapłańską – Sakrament Chorych.

• Ważną czynnością jest zapisanie godziny i minuty zgonu. Gdy pacjent umiera w szpitalu, lekarz stwierdza zgon i wypisuje Kartę Statystyczną do Karty Zgonu. Gdy śmierć następuje w domu, to po zapisaniu przez rodzinę godziny śmierci należy wezwać lekarza opiekującego się chorym: lekarz hospicyjny lub lekarz z Poradni Rodzinnej.
• Po dwóch godzinach od momentu zgonu rozpoczyna się tężenie i sztywnienie ciał. Dlatego w ciągu dwóch godzin należy umyć i ubrać zmarłego, układając go na plecach z lekko podniesioną głową, z zamkniętymi oczami i złożonymi rękami (można zlecić tę czynność wybranemu zakładowi pogrzebowemu). Pojawiają się plamy opadowe na plecach i partiach ciała ułożonych niżej.

Po wykonaniu powyższych czynności należy:

1) zawiadomić członków rodziny, bliskich, znajomych;
2) załatwić transport zwłok w wybranym zakładzie pogrzebowym.

• Informacje o zakładach pogrzebowych można uzyskać pod numerem 118 913 (ogólnopolska informacja telefoniczna).
• Akt zgonu otrzymuje się w Urzędzie Stanu Cywilnego znajdującym się w Urzędzie Miejskim; tel. (032) 227-00-31; (032) 227-35-21.
• Świadectwo zgonu tylko się okazuje w Urzędzie Miasta (nie zostawia!), oddaje się dowód osobisty, ewentualnie książeczkę wojskową zmarłego.
• Gdy osoba zmarła jest była wierząca, należy Mszę Św. i pogrzeb ustalić zgłaszając się do kancelarii parafialnej.
• W przypadku starania się o zwrot kosztów pogrzebu należy zachować wszystkie rachunki celem okazania ich w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych w Tychach przy ulicy De Galla 16 w pokoju nr 028, 029.

Telefony:
Centrala: (032) 227-34-82; (032) 219-17-92; (032) 327-40-30

• W razie potrzeby we wszystkich tych sprawach można skorzystać z pomocy hospicyjnego wolontariusza.
• Jeżeli jest potrzebna opieka społeczna, należy zgłosić tę sprawę osobiście lub telefonicznie w następujących placówkach:

1) Przychodnia Rejonowa – u pracownika socjalnego;
2) Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej (MOPS), przy ul. Batorego 57, tel.: (032) 327-02-47;
lub w pkt. terenowym nr 1 w Tychach przy Al. Niepodległości 45, tel.: (032) 327-51-55. Wszelki rodzaj pomocy;
3) Polski Komitet Pomocy Społecznej (PKPS) w Tychach, Plac Wolności 3, tel.: (032) 227-56-95. Pomoc: żywność (okresowo), odzież, meble, sprzęt AGD, środki opatrunkowe, pościel;
4) Caritas Oś. Św. Faustyna w Tychach przy ul. Nowokościelnej 56, tel.: (032) 227-18-36.
5) Polski Czerwony Krzyż w Tychach przy ul. Budowlanych 59, tel.: (032) 227-24-10.